مادر ارجمند * اُمِّ فَرْوِة *(سلام الله علیها)

 

با توجه به دشوار بودن رازداری، چه عاملی مردم را به این کار ترغیب می‌کند؟ هدف آنها از رازداری چیست؟ روان‌شناسان از چند عامل به‌عنوان انگیزه‌های رازداری نام برده‌اند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به محافظت، قدرت و کنترل، هویت و استقلال، اعتماد و صمیمیت و نیاز به تعلق اشاره کرد.

 
 
محافظت
 
تعداد زیادی از روان‌شناسان معتقدند که مردم به دلیل ترس از پیامدهای اجتماعی فاش‌شدن رازشان، آن را مکتوم نگه می‌دارند. برطبق این دیدگاه، هدف رازداری محافظت از فرد و روابطش در برابر گزند و آسیب است. توجه به پیامدهای اجتماعی ممکن است به معنای ترس از عدم تأیید دیگران باشد.
 
بنابراین، افراد به دلیل اینکه تصور می‌کنند ممکن است با فاش شدن رازشان مورد استهزا، تحقیر، اهانت یا تبعیض قرار بگیرند موضوع خاصی را از آنها پنهان می‌کنند. از طرف دیگر، توجه به پیامدهای اجتماعی ممکن است به تأثیرات منفی‌ای که افشای راز روی ارتباطات فرد می‌گذارد اشاره داشته باشد. در این موقعیت، افراد به دلیل اجتناب از ناراحت کردن دیگران و یا از دست دادن روابطشان مطلبی را برای دیگران بازگو نمی‌کنند.
 
 
قدرت و کنترل
 
حالا که متوجه شدیم رازداری چگونه افراد را از تجربه پیامدهای منفی اجتماعی بر حذر می‌دارد، به این موضوع می‌پردازیم که فرایند رازداری چه پیامدهای مثبتی دارد. رازداری می‌تواند یک منبع کنترل محسوب شود و به فرد رازدار احساس کنترل‌داشتن بر محیط اجتماعی را القا کند. مطابق این دیدگاه، دیگران نمی‌توانند در موقعیت‌های اجتماعی از ضعف فرد رازدار (راز او) استفاده ببرند و او را وادار به انجام دادن کاری کنند و این امر سبب افزایش قدرت فرد می‌شود.
 
از مثال‌های بارز در این مورد می‌توان به رازداری در موقعیت‌های سیاسی یا تجاری اشاره کرد. البته این موضوع در روابط بین‌فردی هم مشاهده می‌شود. نتایج مطالعات پژوهشگرانی که در حوزه روان‌شناسی تحولی تحقیق می‌کنند نشان داده است کودکان تا زمان رسیدن به سن بلوغ می‌آموزند که موضوعات خاصی را از دیگران پنهان کنند و با دسترسی به اطلاعات محرمانه افراد، آنها را وادار سازند که مطابق میل کودک عمل کنند.
 
در واقع، تصور اینکه فردی رازی دارد که دیگران از آن بی‌خبرند، حتی در صورت صحت‌نداشتن این تصور، سبب می‌شود دیگران آن فرد را برتر و قدرتمندتر ارزیابی کنند. بنابراین، رازداری نه تنها از وقوع پیامدهای منفی ممانعت می‌کند، بلکه سبب ایجاد پیامدهای مثبت نیز می‌شود.
 
مهم‌ترین انگیزه مردم برای رازداری نیاز اولیه بشر به احساس تعلق است
 
 
هویت و استقلال
 
بعضی از صاحب‌نظران بر این باورند که رازداری در فرایند ایجاد و رشد هویت و استقلال فردی نقش مهمی ایفا می‌کند. برای رسیدن به استقلال و هویت فردی در طول دوران رشد دو اتفاق مهم رخ می‌دهد.
 
نخست،در دوران طفولیت، کودک متوجه می‌شود که هویتی جدا از مراقب خود (مادر یا شخص دیگری که از نوزاد مراقبت می‌کند) دارد و می‌تواند بین خود و غیر خود تمایز قائل شود. به موازات تفکیک خود از افراد مهم، زندگی طی فرایند شکل‌گیری هویت، رازداری نیز آنهایی را که از موضوع خاصی آگاهند از دیگرانی که این موضوع بر آنان پوشیده است جدا می‌کند. بنابراین، به نظر می‌رسد که رازداری سبب تسهیل در فرایند هویت‌یابی می‌شود. از طرف دیگر، ممکن است نیاز به خودمختاری و فردیت سبب رشد خصیصه رازداری در فرد شود. مثلاً در روابط اجتماعی، ممکن است فرد به دلیل تمایل به دستیابی به احساس هویت فردی و خودمختاری مطلبی را با دیگران در میان نگذارد.
 
 
اعتماد و صمیمیت
 
همان‌طور که در آغاز بحث گفته شد، نوعی راز وجود دارد که بیش از یک نفر از آن آگاه است (راز مشترک). این نوع راز بیشتر میان همسران دیده می‌شود. بسیاری از مسائل هستند که تنها زن و شوهر از آن اطلاع دارند و تصمیم می‌گیرند که آن را با هیچ فرد دیگری در میان نگذارند.
 
در بعضی موارد نیز، ممکن است فرد راز خود را با یکی از دوستان، آشنایان یا گروهی از آنان در میان بگذارد. هدف فاش نکردن چنین اسراری از مکتوم نگه‌داشتن رازهای فردی متفاوت است.
 
رازهای مشترک «ما» را از «دیگران» متمایز می‌کنند. این رازها فرد را عضوی از خانواده یا گروه می‌کند و این واحد را به عنوان نهادی خاص مشخص می‌سازد. بنابراین، راز مشترک می‌تواند اعتماد و صمیمیت ایجاد کند. زمانی که رازی با دیگران در میان گذاشته می‌شود، خطر فاش‌شدن آن هم افزایش می‌یابد. بنابراین، لازم است افرادی که از آن مطلعند کاملاً به هم اعتماد داشته باشند. به علاوه، از آنجایی که در میان‌گذاشتن راز خود با دیگران نوعی خودفاش‌سازی محسوب می‌شود، سبب بهبود روابط بین فردی و تعهدات اجتماعی می‌شود.
 
 
نیاز به تعلق‌
 
حتماً تاکنون متوجه شده‌اید که معمولاً افراد به دلیل اهمیتی که برای دلبستگی‌ها و روابط خود قائلند مطالبی را از دیگران پنهان می‌کنند. رازداری افراد را در مقابل عدم تأیید اجتماعی محافظت می‌کند، روابط آنها را حفظ می‌کند، تصویر بهتری از آنان به دیگران ارائه می‌دهد و یا سبب افزایش میزان اعتماد و صمیمیت افراد می‌شود.
 
این مشاهدات سبب شده که تعدادی از روان‌شناسان اظهار کنند مهم‌ترین انگیزه مردم برای رازداری نیاز اولیه بشر به احساس تعلق است. رازداری می‌تواند به طرق مختلف نیاز تعلق‌پذیری افراد را ارضا کند، اما بارزترین موقعیت زمانی است که فرد به واسطه این فرایند اطلاعاتی را پنهان می‌کند که در صورت آشکارشدن، می‌توانند موجب ایجاد پیامدهای منفی اجتماعی نظیر محرومیت یا طرد اجتماعی شود، زیرا این پیامدها تهدید قدرتمندی برای نیاز به تعلق به شمار می‌آید.
 
در مجموع، انگیزه رازداری هرچه باشد فرد از نتایج مثبت آن بهره‌مند می‌شود. البته باید این مطلب را به خاطر داشته باشیم که مانند هر امر دیگری، افراط در رازداری نیز پیامدهای منفی و متعددی دارد که روی فرد و جامعه تأثیر می‌گذارد.
منبع: روزنامه آرمان