مادر ارجمند * اُمِّ فَرْوِة *(سلام الله علیها)

اوایل آشنایی دو چشم دارید، دو تای دیگر هم قرض می کنید که خوب همه چیز را وارسی کنید. مو را از ماست بیرون بکشید و با تفسیر رفتارهای طرف مقابل پی به حقیقت شخصیت او ببرید. تلاش شما قابل تحسین است اما آیا فکر می کنید نتایج تفسیرهایتان درست است و حق دارید آنها را تعمیم دهید؟

تلاش برای شناخت بهتر طرف مقابل بسیار با ارزش تر از آن است که همه چیز را به دست تقدیر بسپارید یا بر اساس هیجاناتتان او را قضاوت کنید. اما این که کارآگاه بازی هایتان همیشه درست نتیجه بدهد هم ممکن نیست.

به نظر شما آقایی که زیاد «ببخشید» می گوید، آدم مۆدبی است؟ خانمی که روی میز رستوران برای گارسون انعام می گذارد دست و دلباز است؟ اگر کسی به موقع سر قرار بیاید یعنی همیشه به تعهداتش پایبند است؟

اگر هنگام نشستن تان، طرف مقابل صندلی رستوران را برای شما با احترام عقب بکشد، یعنی حتماً به حقوق زنان احترام می گذارد؟ اگر خانمی در دیدار با شما آهسته و ملایم صحبت کند یعنی در زندگی خانوادگی هرگز صدایش بلند نمی شود و به طرف مقابل احترام می‌گذارد؟

پاسخ تان مثبت است؟ شاید در اشتباهید مثلا شاید واژه «ببخشید»، برای او یک تکیه کلام است و شاید هم ادبش ساختگی باشد و با به کار بردن این واژه فقط سعی دارد خودش را فرد با ادبی نشان بدهد.
خانمی که روی میز رستوران برای گارسون انعام می گذارد هم لزوماً سخاوتمند نیست. از کجا می‌دانید او برای فخرفروشی این کار را نکرده است یا شاید در آن شرایط بسته به موقعیتش صلاح دیده انعامی به گارسون بدهد اما در زندگی مشترک، حاضر نباشد پولی خرج کند.
مردی که صندلی را برای بانوی مورد علاقه اش عقب می‌کشد هم لزوماً یک معتقد به حقوق زنان نیست. او در حال رعایت کردن یک عرف اجتماعی است که از سال ها پیش درباره اش آموزش دیده است. خانمی که آهسته صحبت می‌کند هم شاید در حال پیروی از هنجاری اجتماعی باشد یا سبک صحبت کردنش به علت نداشتن اعتماد به نفس این گونه است و....
اگر پاسخ تان به این پرسش ها مثبت باشد، در سنجش طرف مقابل درگیر خطای هاله‌ای هستید. خطای هاله‌ای یعنی تعبیر کردن مجموعه ای از نشانه های بی ارتباط برای ساختن تصویری از شخصیت طرف مقابل .
در خطای هاله‌ای، برخی نشانه‌های بی ارتباط به هم را در طرف مقابل با هم جمع می‌کنیم و از همه آنها در کنار هم نتیجه بگیریم که او صفتی خاص دارد در حالی که این نشانه ها به شکل منطقی نمی‌توانند به معنای داشتن صفتی خاص باشند. این خطا که جزو خطاهای رایج پیش از ازدواج است باعث می‌شود شناختی نادرست و غیر واقعی از طرف مقابل به دست آورید که با ویژگی های واقعی او هیچ انطباقی نداشته باشد.
خطای هاله ای چیست؟
در روانشناسی خطای هاله ای یا اثر هاله ای به نوعی خطا در شناخت و تصمیم گیری گفته می‌شود که تحت تاثیر ذهنیت قبلی قضاوت کننده شکل می گیرد و می تواند از حقیقت به دور باشد. مثلا وقتی معلمی از دانش آموزی ذهنیتی منفی به عنوان یک فرد "تنبل" دارد، در برخوردهای بعدی هم ممکن است این پیش داوری بر قضاوت او تاثیر بگذارد. به همین دلیل همیشه به معلمان توصیه می‌شود هنگام تصحیح ورقه‌های امتحانی به اسامی دانش آموزان نگاه نکنند تا ذهنیت‌های قبلی بر نحوه قضاوت آنها تاثیر نگذارد.
تاثیر خطای هاله ای می تواند در قضاوت کننده بسته به تصویر ذهنی قبلی مثبت یا منفی باشد. یعنی شما با چند برخورد ساده طرف مقابل را با صفت هایی قضاوت کنید که برای صحبت کردن درباره آنها هنوز زود است. با یک شاخه گل گرفتن از او، او را مبادی آداب و دست و دلباز ببینید و با رد کردن یک چراغ قرمز به او برچسب شخصیت قانون شکن و ضد اجتماعی بزنید.
ازدواج با چشم بسته
«اثر هاله ای» در واقع یک خطای «ادراکی»‌ است. روانشناسان به این نتیجه رسیده اند که جذابیت کلید مهمی در «اثر هاله ای»‌ است. موقعی که ما کسی را فردی دوست داشتنی یا جذاب می دانیم، احتمال بیشتری دارد که او را باهوش و خوب (و یا دارای دیگر خصلت های نیک) هم بدانیم. در واقع این صفات (لزوما) همیشه با همدیگر در یک فرد وجود ندارند، اما (ذهن)‌ ما تمایل دارد آنها را به صورتی با هم... جمع کند.
به عنوان مثال خیلی محتمل است ما حرف های کسی که آراسته لباس پوشیده است را "بهتر" از حرف های یک فرد ژولیده بدانیم - در صورتی که هیچ دلیل منطقی برای این تصور وجود ندارد.
اثر هاله ای در بسیاری از زوایای زندگی ما موجود است و متاسفانه تقریبا تمام انسان ها -کم یا زیاد- تحت تاثیر این خطای ادراکی هستند. گرچه تحقیقات نشان می دهد که حتی آگاه بودن به پدیده ای به عنوان «اثر هاله ای» نفوذ آن را در اشخاص کاهش نمی دهد.
منبع:جام جم، سپیده دانایی