مادر ارجمند * اُمِّ فَرْوِة *(سلام الله علیها)

غذا و پی آمدهای آن بر جسم و جان
حضرت علی علیه السلام فرمود: «اَقْلِلْ طَعاما تُقْلِلْ سَقاما؛ خوراکی را کم کن تا بیماری را کم کنی.» در دین مبین اسلام، بارها پرخوری و زیاده روی در خوردن و آشامیدن نکوهش شده است. زیاده روی در خواب و خوراک، از کمبود آن زیان بخش تر است؛ زیرا اسید استیک موجود در مواد غذایی، در کبد، کلسترول تولید می کند و با فرستادن کلسترول به خون، هر چه بیشتر بخوریم، کلسترول بیشتری تولید می شود. این مسئله سبب آزردگی رگ هایی است که شادابی و عمر آدمی به آنها بستگی دارد. جمله معروفی است که: هر خوراکی کمش دوا، اندازه اش غذا و زیادش بلاست.

 در قرآن کریم اسراف در خوردن و آشامیدن، به طور مطلق نهی شده و حتی برای عسل یا انگور با آنکه بارها ستوده شده اند، استثنایی وجود ندارد. در بدن انسان غده های کوچکی هست که کم کاری یا پرکاری آنها، بر رفتارهای وی اثر می گذارد. برای مثال، خوب کار نکردن غده تیروئید، گاه شخص را کودن و خمود می کند و او را به گوشه نشینی وامی دارد. بدین ترتیب، در تکالیف دینی و پاکیزگی خود سستی می ورزد. غذا تأثیر انکارناپذیری بر روی شخصیت درونی انسان دارد. دلیل خلق و خوی هیتلر را کارشناسان تغذیه و روان پزشکان، زیاده روی در خوردن شیرینی جات دانسته اند و بارها از علاقه بی اندازه او به شیرینی سخن گفته اند. رژیم قندی، ذخیره ویتامین های گروه B را از بین می برد و با نابودی عناصر آرام بخش اعصاب، ستیزه خویی و هیجان های ناخوشایند را در شخص پدید می آورد. همچنین کودکی که همواره با غذای نجس و حرام تغذیه می کند، این گونه غذاها در اخلاق و صفات او اثر بدی می گذارد. به باور برخی پزشکان، علت و ریشه نادانی و کم فهمی، در نوع تغذیه فرد نهان است. علی علیه السلام در کلامی راه گشا فرمود: «قِلَّهُ الغِذاءِ اَکْرَمُ لِلنَّفْس؛ کم خوردن غذا، برای نفس انسانی گرامی تر است.» هم اکنون، علم پزشکی به ۲۲ مورد از ناهماهنگی های مغزی پی برده که ریشه و عامل اصلی آن، در تبدیل و استحاله غیرعادی مواد غذایی نهفته است. در قرآن کریم نیز آنجا که همسر ابراهیم به فرشتگان گفت: نازا هستم، سخن از خوردن گوشت بریان شده گوساله به میان آمده است. این مسئله، هنوز به بررسی و پژوهش فراوان احتیاج دارد. با توجه به این سخن، شاید روزی دانشمندان تغذیه بتوانند از کودکان عادی، مردانی بزرگ بسازند، همان گونه که زنبورهای عسل از یک تخم، به کمک غذاهای مخصوصی که خود می شناسند، ملکه کندو را پرورش می دهند.
پیام متن:
۱. اندرون از طعام خالی دار     تا در او نور معرفت بینی
تهی از حکمتی به علت آن     که پری از طعام تا بینی
سعدی
۲. به کمک غذای مناسب، پاکیزه و حلال، هم می توان جسم را درست پرورش داد و هم عقل و روح را به رشد مناسب آن رساند.
چگونگی اثرپذیری روح و دل انسان از خوراک
حضرت علی علیه السلام می فرماید: «مَنْ اَقَلَّ اَکْلُهُ صَفی فِکْرُهُ؛ کسی که خوراکش اندک باشد، فکر و اندیشه اش پاک شود.» این روایت زیبا یادآور آن است که عواطف انسان در حالت گرسنگی اندک، رقیق تر و هوش و حواس او بیدارتر است. در واقع، یکی از عواملی که رشد فکری را متوقف می کند، زیاده روی در تغذیه است. اگر بیش از اندازه مواد غذایی وارد معده شود، ترشحات بسیار همراه با تعداد زیادی گلبول سفید، از دیواره های معده، برای هضم غذا به معده سرازیر می شوند. در نتیجه، خون بیشتری در دستگاه هاضمه جریان می یابد. بدین ترتیب، دستگاه کنترل خون از سهم خون رسانی به مغز می کاهد و اکسیژن و مواد غذایی کمتری به مغز می رسد و این گونه از قدرت خلاقه و حس ابتکار و درک مطالب کاسته می شود. بیماری های «پسیکو سوماتیک» که در پی ناراحتی های روحی پدید می آید، با توجه به نوع مواد غذایی مصرفی ایجاد می شود. اسلام در ۱۴ قرن پیش، به ارتباط نماز با غذا و بهداشت بدن و لباس و تغذیه و تمرکز قوای دماغی اشاره کرده است.
لقمان حکیم به پسرش فرمود: «با پرخوری، فکر به خواب می رود و زبان حکمت گنگ می شود و اعضا از انجام دادن وظیفه عبادتی خود باز می ماند.» درباره موریانه نوشته اند که چون به کمبود نفرات در یکی از قسمت ها مثل (انباردار ـ سرباز و نظافتچی) برمی خورد، با دادن غذای مخصوص، همان نوع ویژه از نفرات مورد نظر را به وجود می آورد. امروزه نیز این فرضیه مطرح است که آیا بشر می تواند با نوع غذا، فرزندانی هشیارتر و باایمان پرورش دهد یا نه. البته در اسلام، این موضوع به اثبات رسیده است که انسان می تواند، با انتخاب غذای حلال و منزه، ویژگی های شخصیتی دلخواه را در فرزندان خود ایجاد کند.
پیام متن:
گر تو این انبان ز نان خالی کنی     پر ز گوهرهای اِجلالی کنی
مولوی
سبب سفارش اسلام به بعضی خوراکی ها
در قرآن کریم از خرما و انگور به عنوان رزق نیکو نام برده شده است. غذاهایی مثل خرما و کشمش، قند خون را فوری به بدن می رساند و با تأمین گلوکز سلول های مغز، عواطف انسان را تحریک می کند. بدین گونه، انسان بدون تحمل حجم زیاد از غذا در معده، به انرژی لازم دست می یابد. همچنین خداوند در قرآن وقتی از خوردنی های خام نام می برد، آن را منحصر به انسان و حیوان می داند و شگفت این است که نام آدمی را پیش از حیوان می آورد و او را برای خام خواری مقدم بر حیوان و سزاوارتر می داند.
در قرآن کریم در این باره می خوانیم:
سپس زمین را به نیکی برشکافته ایم و در آن دانه ها رویانیده ایم. نیز انگور و سبزی ها و درخت زیتون و خرما و بوستان های انبوه و میوه و علف برای برخورداری شما و چارپایانتان. در اهمیت غذای خام یا گیاهی همین بس که در برابر ده ها غذای گیاهی ای که در قرآن نامشان می رود، تنها به تعداد کمی طعام پخته بسنده می شود.
پیام متن:
اینکه در آیه های قرآن و روایت های اهل بیت علیهم السلام نام برخی از خوراکی ها به ویژه غذاهای خام آورده شده، عنایت اسلام به این گونه خوراکی ها را می رساند و اینکه این شکل از غذاها برای بدن انسان سودمند هستند.
توصیه به برخی آداب تغذیه
در دین اسلام، درباره جویدن کامل غذا دستور آمده و به کنایه و اشاره بدان توجه شده است. مولای متقیان حضرت علی علیه السلام به فرزند گرامی اش امام حسن علیه السلام فرمود:
می خواهی چند چیز تو را بیاموزم که از طب بی نیاز شوی؟ عرض کرد: بفرمایید. فرمود: بر غذا منشین، مگر گرسنه باشی؛ از غذا برنخیز، مگر اشتهایی باقی باشد و در جویدن غذا مراقبت کن و غذا را به طور کامل بجو!
امروزه ثابت شده است که با جویدن هر چه بیشتر غذا، پروتئین های بیشتری به اسیدهای آمینه تبدیل و با شدت بیشتری جذب می شوند. بنابراین، کسانی که خوب نمی جَوند، حتی اگر به مقدار متعادل غذا خورده باشند، بدنشان همیشه در حال گرسنگی به سر می برد. حال آنکه با کمتر از این مقدار مواد غذایی نیز البته با خوب جویدن می توان انرژی لازم بدن را تأمین کرد. جویدن، آسان ترین و ارزان ترین راه ضدعفونی کردن و سبب شادابی و زندگانی دراز است. داروهایی که امروزه برای نابودی میکروب ها به کار می رود، «آنتی بیوتیک» نام دارند، مانند: پنی سیلین و آموکسی سیلین. به تازگی پژوهشگران پزشکی موفق شده اند، همین مواد را در بزاق انسان پیدا کنند که هنگام جویدن غذا، با غذا عجین می شود. مقداری «سولفور سیانوردوپتاسیم» برای ضدعفونی کردن مواد غذایی در بزاق انسان وجود دارد که اگر مواد غذایی به خوبی جویده شوند، بدن انسان در برابر بسیاری از بیماری ها در امان خواهد ماند.
پیام متن:
۱. پرخوری، سرچشمه بیماری ها و خوب جویدن، مانع از پرخوری است.
۲. خوب نجویدن غذاها، نوعی اسراف است که زودتر از هر اسرافی، نتیجه ویران گر جسمی و روحی خود را بر انسان نشان می دهد.